مصاحبه رادیو زمانه با خالد حاج محمدی
تحریریه زمانه: ارزیابی شما از همه‌پرسی استقلال در اقلیم کردستان، زمینه، پیامد احتمالی و محتوای سیاسی آن چیست؟
خالد حاج محمدی: موقعیت امروز عراق بسیار حساس و ویژه است و آینده روشنی در مقابل آن نیست.عراق امروز عملا به سه بخش “شیعه”، “سنی عرب زبان” و “کرد نشین” تقسیم شده است و در هر منطقه ای جریانات قومی و مذهبی حاکم اند. امروز هیچ جریانی عراق متحد را نمایندگی نمی‌کند. فدرالیسم قومی حاکم نه تنها به مشکل عراق و دسته بندی‌های عشیره‌ای، قومی و مذهبی و نظامی پایان نداد، بلکه خود زمینه‌ساز جنگ و تخاصمات قومی و مذهبی بیشتری در جامعه عراق شد.
جنگ موصل “پایان” یافت و همراه آن کشمکش برای تعیین تکلیف قدرت احزاب قومی و مذهبی‌ای که نمایندگان خودگمارده مردم منتصب به ملیت و مذاهب مختلف‌اند، شدت گرفته است. ادعای آنها بر مناطق بیشتر و سهم‌خواهی از قدرت و امکانات عراق، بار دیگر روی میز آمده؛ و این امر آینده تاریکی را در مقابل مردم عراق قرار داده است.
در این میان مسئله کرد که از معضلات سیاسی قدیمی در منطقه و عراق است، علیرغم حاکمیت بیش از دو دهه احزاب ناسیونالیست کرد بر اقلیم کردستان و در چهارچوب یک حاکمیت فدرالی قومی، جواب نگرفته است و کماکان یکی از مسائل سیاسی گرهی در این جامعه است. این مسئله مبنای کشمکشی دائمی برای سهم بیشتر، در بالا و در پایین جامعه، هم به تحریک حاکمان بر بخش عربی عراق و هم حاکمان بر اقلیم کردستان، مبنایی برای نفاق و جنگ و تحریکات قومی است.
بر اساس فاکتورهای عینی و واقعی، متاسفانه امکان همزیستی مردم کردستان با بقیه عراق باقی نمانده است. باقی ماندن کردستان در چارچوب عراق در این اوضاع، جز افزایش تنش و جنگ قومی بی پایان نتیجه ای ندارد. نگرانی از جنگ، که در مخالفت با استقلال طرح می شود، در بیش از دو دهه گذشته، همواره و به دلایل مختلف، وجود داشته است. احزاب ناسیونالیست کرد در جریان جنگ موصل سرپناه آوارگان را به جرم “عرب” بودن بر سرشان ویران کردند. قطعا استقلال بدون کشمکش نیست اما هنوز این کم مشقت ترین راه است.
متمدنانه ترین و کم دردسر ترین راه برای حل مسئله کرد در عراق مراجعه به رای مستقیم مردم کردستان از طریق یک همه پرسی آزاد در مورد ماندن در چهارچوب عراق با حق برابر شهروندی یا جدایی و استقلال کردستان است. جواب درست در این همه پرسی، در عراقی که حق شهروندی وجود خارجی ندارد، رأی به جدایی کردستان و تشکیل دولت مستقل، به عنوان راه کم مشقت بار برای کاهش تنش قومی و جنگ دائمی است.
در این میان یکی از مشکلات جدی و گرهی مناطقی است که به دلیل تاریخی و ترکیب جمعیتی به “مناطق مورد اختلاف” معروف‌اند. راه حل متمدنانه برای این مناطق، شرکت دادن در همه‌پرسی و به حساب آوردن رأی کل مردم در رفراندم است. در صورتی که نتیجه رفراندم عمومی جدایی کردستان باشد، باید به فوریت همه پرسی دیگری فقط در این مناطق انجام گیرد تا در آن مردم شهرهایی مانند کرکوک و خانقین و… تصمیم بگیرند که آیا میخواهند به کردستان مستقل بپیوندند یا در سازمان کشوری عراق باقی بمانند. همین الان شبح جنگ در این مناطق و برای تعیین تکلیف آن بالای سر مردم است. اگر تکلیف این مناطق با رفراندم حل نشود، حشد الشعبی و پیشمرگه آماده اند آنرا با جنگ حل کنند و این را رسما می‌گویند.
در کرکوک به دلیل منابع بزرگ نفت ممکن است دولت عراق و دولت کردستان هیچکدام تن به رفراندم ندهند. نباید سرنوشت مردم کرکوک به نفت گره بخورد. مردم کرکوک باید در یک رفراندم تصمیم بگیرند با کدام طرف خواهند بود. مسئله نفت باید با دخالت مثلا سازمان ملل و با توافقی میان دولت مرکزی و کردستان حل و فصل شود.
رفراندم باید زیر نظارت سازمان ملل و دور از هر نوع فشاری برگزار شود. همه احزاب سیاسی باید بتوانند آزادانه مردم را از سیاست خود در مورد آینده کردستان مطلع کنند. در این پروسه نیروی میلیشای احزاب باید از محل کار و زندگی مردم بیرون برود و نتیجه رفراندم لازم الاجرا باشد. اینها شرایط یک رفراندم متمدنانه و آزاد است.
٢٢ سال است که جریان ما (در ایران و در عراق) رفراندم را به عنوان جواب به مسئله کرد در عراق طرح کرده است. اتحادیه میهنی و حزب دمکرات کردستان (بارزانی) به دلیل منافع مادی خود، نه تنها با آن ایده به مقابله برخواستند، بلکه به بهانه آن دست به تهدید حزب کمونیست کارگری عراق زدند. میخواهم بگویم بارزانی رفراندم را کشف نکرده است و او در شرایط معینی خواهان رفراندم شده است.
چند فاکتور در اینکه امروز بارزانی کارت رفراندم را بلند کرده، نقش دارد: فدرالیسم قومی حاکم بر عراق عملا شکست خورده است و عراق عملا سه تکه است. کردستان عملا در یک رابطه شکننده با دولت مرکزی، در سردرگمی بسر می‌برد. احزاب حاکم بر کردستان، نفت را که منبع اصلی درآمد آنهاست‌مستقل از دولت مرکزی از طریق واسطه‌های خود با قیمت بسیار ارزان می‌فروشند. فروش رسمی نفت و سرمایه گذاری و صادرات و واردات در کرستان تا زمانی که تابع عراق است، جز از کانال دولت عراق، در سطح بین المللی مشروعیت ندارد. تعیین تکلیف قدرت در عراق و سهم هر بخش و جریانی بعد از جنگ موصل روی میز مذاکره قرار دارد.
اینها و بسیاری فاکتورهای دیگر برای بارزانی در موضوع بلند کردن پرچم رفراندم نقش دارند. اما بارزانی دنبال منافع خود است و احتمال می‌رود فردا با گرفتن امتیازاتی از عبادی و یا در ساخت و پاختی با ایران یا ترکیه، این پرچم را زمین بگذارد و با سرنوشت مردم کردستان بازی کند.
بارزانی و امثال او، برای مردم کردستان قابل اعتماد نیستند. وجود مسئله کرد به آنها امکانی داده است که تحت لوای آن با دولت مرکزی و حتی دول منطقه وارد معامله و بازی با سرنوشت مردم کردستان شوند. لذا برای بازرانی امروز هم، رفراندم میتواند به عنوان کارت بازی در معامله با دولت عبادی و دول منطقه استفاده شود.
احزاب حاکم بر کردستان از هر نظر فاسد هستند و این را همه می‌گویند. اگر مسئله کرد از طریق رفراندم حل و فصل شود، امکانی برای رشد مبارزات توده ای برای آزادی و بهبود زندگی علیه این حاکمیت پدید می‌آید. بعلاوه امکان تحریکات قومی برای بسیج مردم کرد زبان برای خدمت به این حاکمیت فاسد مسدود شود.
رفراندم و استقلال کردستان برای حل “مسئله کرد” است و خودبخود به معنای رفاه و آسایش و آزادی برای شهروندان کردستان نیست. تأمین زندگی بهتر در جامعه کردستان، بستگی به توازن قوا میان مردم، کمونیست‌ها وآزادیخواهان در مقابل احزاب بارزانی و طالبانی دارد. احزاب ناسیونالیست کرد دنبال تامین منافع خود و اقلیتی مفت‌خور به قیمت فقر و تباهی برای طبقه کارگر و محرومین جامعه اند. آنها نان و زندگی و آزادی مردم محروم را در کردستان گرو گرفته اند. شرط هر بهبودی در این جامعه نقش و توان حزب کمونیست کارگری کردستان و آزادیخواهان در متحد کردن مردم محروم کردستان زیر پرچم رفراندمی آزاد، و استقلال کردستان و همزمان توان آنها در تحمیل یک حاکمیت سکولار و غیر قومی و تامین حقوق اولیه سیاسی و رفاهی اکثریت مردم کرستان است.
نکته دیگر سرنوشت مردم عرب زبان، ترکمن، کلدانی، آسوری، مسیحی، یزیدی و…(اقلیتها) در کردستان مستقل است. تنها راه تامین جامعه ای امن و متمدن و اولین قدم در این راه، تلاش برای حاکمیتی سکولار، غیر قومی و غیر مذهبی بر کردستان است که همه شهروندان، به دور از تقسیمات قومی و مذهبی، به عنوان شهروندان متساوی الحقوق در آن زندگی کنند.
* متن اصلی مصاحبه در سایت رادیو زمانه به آدرس زیر قابل دسترس است:
https://www.radiozamaneh.com/351228#hajmohammadi